Naam: St. Nicolaaskerk
Soort: Nederlands hervormd
Adres: Kerkplein 13, 1151 AH Broek in Waterland
De Broeker kerk in het hart van Broek in Waterland
In het schilderachtige dorpje Broek in Waterland, op slechts 7 kilometer van Amsterdam, staat een bijzondere kerk aan het water. Al bij het betreden van het zuidportaal van deze Broeker kerk wordt je oog getrokken naar het midden, waar een steen met daarop een afbeelding van een rune ligt. Eenmaal binnen loop je over eeuwenoude grafzerken, terwijl aan het plafond de engelen je toelachen……
De Sint Nicolaas kerk
Dit laatgotische gebouw bestaat uit een tweebeukig schip, een noord- en een zuidportaal en een toren op het westen die op een leylijn – een aarde-energiebaan – staat.
Het bouwwerk behoort tot de Nederlandse Rijksmonumenten.
Op de plaats van deze fraai gelegen kerk aan het water moet al rond 1350 een kerkgebouw hebben gestaan. Na een brand werd de kerk in 1408 gewijd aan Sint Nicolaas, de beschermheilige van zeevarenden en handelaren. Die naam is behouden toen het gebouw in hervormde handen kwam. Hij paste goed bij een bevolking die voornamelijk leefde van de haringvisserij.
Herbouw en herstel
In de 80-jarige oorlog van 1568 tot 1648 – die begon als een godsdienstoorlog tussen katholieken en protestanten – werd de kerk door de Spanjaarden verwoest. Er bleef één gebrandschilderd raam over in de noordelijke beuk. In 1628 begon men met de herbouw. Rond 1640 werden de brand door de Spanjaarden en de herstelwerkzaamheden van de kerk op het gebrandschilderde raam afgebeeld. De omlijsting en de kop van het raam zijn begin 18e eeuw aangebracht.
De torenspits is in 1573 verbrand, in 1648 herbouwd en in 1886 vernieuwd. Dit staat te lezen op een gevelsteen aan de zuidzijde van de toren.
De grote restauratie
Van 1986 tot en met 1989 vond er een grote restauratie plaats.
- De fundering is vernieuwd.
- Het orgel uit 1832 , gebouwd door de Utrechtse orgelmaker Wander Beekes, is gerestaureerd.
- De muren zijn van nieuw pleisterwerk voorzien.
- Er is geschilderd.
- Van het plafond zijn zeven verflagen verwijderd, waarna er een geverfd plafond met engeltjes uit het begin van de 17e eeuw tevoorschijn kwam. Bijzonder voor een hervormde kerk uit die tijd.
- De grote ramen zijn voorzien van wapens van de omliggende dorpen en steden. In het wapen van Broek in Waterland is een zwaan afgebeeld.
Ook tussen 2002 en 2005 zijn er werkzaamheden verricht: de eikenhouten kerkbanken zijn opgeknapt en de handgemaakte leeuwtjes die de banken versieren zijn bijgewerkt.
De mooiste preekstoel van Noord Holland
Volgens J. de Blabian Verster in zijn boek Met de tram door Waterland is de zeszijdige preekstoel van palissander-, rozen- en ebbenhout één van de mooiste van Noord Holland.
Toen heel Broek in 1825 overstroomde door het water, vluchtten mensen en vee naar de hoger gelegen kerk. Op sommige plekken kwam er een doffe sluier over het hout, die niet meer weggepoetst kon worden. Aangezien de Broekers bekend stonden om hun reinheid kon dat absoluut geen stof zijn. Door de uitwaseming van de koeien is het houtwerk van de preekstoel blijvend aangetast.
Heidense zeemeerminnen in een christelijke kerk
Bij binnenkomst van de kerk zie je aan je rechterhand een mooie met ijzer beslagen, geopende geldkist met een opstaand deksel. De binnenkant van het deksel wordt gevormd door drie dubbelstaartige zeemeerminnen. Op het voetstuk staat geschreven dat deze kist al in 1609 door de Diaconie werd gebruikt, maar hoe de kist in de kerk verzeild is geraakt is niet bekend.
Dat werpt de vraag op wat het verband kan zijn tussen heidense meerminnen en een christelijke kerk.
In alle culturen zijn er associaties gemaakt tussen vruchtbaarheidsgodinnen en vissen. Vissen zijn verbonden met de levengevende krachten van de innerlijke moederwereld, denk ook aan het vruchtwater van de baarmoeder. De Vesica Piscis is een oud symbool dat zowel voor vis als vulva staat. Het wordt gevormd door twee cirkels die elkaar gedeeltelijk overlappen met in het midden een puntig ovaal dat zowel lijkt op een vis als op een vulva of yoni. Het christendom heeft het Vesica Piscis-symbool overgenomen. Het Griekse woord voor vis is ichtus en dat is een acroniem voor Jezus Christus, Zoon van God.
De dubbelstaartige meermin verbeeldt de aardegodin uit de nieuwe steentijd, die op allerlei plaatsen in het oude Europa bekend was. Omdat zij – in tegenstelling tot de meermin met één staart – twee staarten bezit, heeft ze ook een vulva. In voorchristelijke tijd beschouwde men die als een heilige poort, waardoor al het nieuwe leven naar buiten komt.
De meermin met twee staarten prijkt op kerken en kerkjes in Italie, Frankrijk, Spanje en Zwitserland. Ze lijkt op de aarde- en vruchtbaarheidsgodin Sheela Na Gig, die vaak te zien is boven de poort van Ierse en Engelse kerken terwijl ze met haar handen haar vulva opentrekt. Kerkgangers raakten die aan voordat ze naar binnengingen. Ook de Hindoegodin Kali staat met haar yoni op tempeldeuren. Het heeft vele eeuwen geduurd voordat het christendom vaste grond onder de voeten kreeg, zodat de invloed van de oude volksreligie nog lang heeft bestaan. En gelukkig is die nooit helemaal verdwenen.
Zo kan het dus gebeuren dat je in een kerk een dubbelstaartige zeemeermin tegenkomt.
Runen
De vloer van de kerk bestaat uit 273 grafstenen. Op veel van die stenen zijn nog merktekens te zien die afgeleid zijn van de Germaanse runen. Deze Huis- en Hofmerken werden vroeger op een gevelsteen of een boerderij aangebracht als eigendomsbewijs. Ook gaven ze het geslacht en de familie aan waartoe de eigenaar behoorde. De familietekens gingen van vader over op de oudste zoon.
Later gebruikten mensen die niet konden schrijven deze merktekens als handtekening.
Neeltje Pater
Neeltje Pater (1730-1789), een bekende en zeer rijke vrouw uit Broek in Waterland, ligt in de kerk begraven. Je vindt haar graf links van de ingang in het pad onder de naamlijst van de predikanten. Neeltje was een belangrijke aandeelhouder van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Na haar dood schonk ze een deel van haar vermogen aan de Broeker armen. Dit Paterfonds, dat door de gemeente wordt beheerd, bestaat nog steeds.
Grafmonument aan de wand
Opvallend vond ik een grafmonument aan de westelijke muur waar op een halfrond voetstuk twee schedels staan van inwoners van Broek met een urn er tussen in. Het zijn de doodshoofden en de as van Trijntje Nannings Kok, gestorven in 1815 en haar man Dick Wijnandsz Ditmarsch die in 1830 ontslapen is.
Huiselijke sfeer
De sfeer in de kerk is gezellig en huiselijk. Er staat kunst langs de muren. Je kunt er zitten om koffie te drinken en taart te eten. Er hangen zes prachtige koperen kronen, geschonken in 1642 en 1654 door rijke inwoners.
Een eigentijdse schenking van Piet Ent uit Broek in Waterland is een tegeltableau van vierkante medaillontegels uit de 17e en 18e eeuw waarop taferelen uit de bijbel staan. Zij vertellen iets over het gewone leven van vroeger en werden gebruikt als hulpmiddel bij het bijbelonderricht.
Ineke Bergman
De kerk bezoeken
Van mei t/m september is de kerk iedere dag open. Vrijwilligers zorgen voor een kopje thee of koffie en beantwoorden vragen. Er staat een boekentafel waar tweedehands boeken te koop zijn.
Het is niet mogelijk om direct bij de kerk te parkeren.
Navigatieadres parkeerterrein: Nieuwland 23, 1151 AZ Broek in Waterland.
Vanaf het parkeerterrein is het twee minuten lopen.
Bronnen
- Blabian Verster, J.F.L. de, Met de tram door Waterland, 1899
- Borst, R., Bergman, I., Verhagen, V., Kersbergen, P. van, De sterren van je leven’, Geesteren, 2005
- Sevenhuijsen, Selma, De glimlach van de sirene, Geesteren, 2008
- Waal, J. de, samensteller tekst, De Broeker kerk, te koop in de kerk.
Websites
- https://www.kerkbroek.nl/bezoek.html
- https://www.mooistedorpjes.nl/landen/nederland/noord-holland/broek-waterland/
- http://rijksmonumenten.nl/monument/11042/hervormde-sint-nicolaaskerk/broek-in-waterland/
Bekijk de kaart met alle krachtplaatsen
Lees alle artikelen betreffende krachtplaatsen
Schrijven over een krachtplaats, help ons mee
