Het Kapelletje van de Heilige Eik
Maria beeld van de kapel
Naam: Kapel O.L. Vrouwe van de Heilige Eik (of O. L. Vrouw Troosteres der Bedrukten)
Soort: Boom, kapel
Adres: Proosbroekweg 11, 5688 JH Oirschot
Zo’n 3 kilometer verwijderd van Oirschot staat een veel bezocht kapelletje waarin de kopie van een oud Mariabeeldje staat. Zij is ‘Onze Lieve Vrouwe van de Heilige Eik’. Op deze plaats is ze lang geleden op het zand in het riviertje de Beerze gevonden en hier hoort ze thuis. Het originele beeldje wordt bewaard in de kerk van het dorp. Daar vinden we haar legende beschreven….
Het Mariabeeldje bij Oirschot
Bij Oirschot staat het kapelletje in de bocht van het riviertje de Beerze. Ook hier stond in het verleden een heilige eik. Bij die eik werd een beeldje van Maria vereerd. Volgens de onderstaande legende is ze er gevonden en hoort ze daar thuis. In loop van de tijd werd de verering van de eik overgebracht op Maria. De wonderen die plaats vonden werden nu aan haar toegeschreven. Het boomheiligdom werd op die manier gekerstend.
Het originele 40 centimeter hoge beeldje van ‘Onze Lieve Vrouwe van de Heilige Eik’ wordt in de Sint-Petruskerk van Oirschot bewaard. Het is daar te bezichtigen in de zuidelijke zijbeuk. Met haar lange brokaten mantel en zilveren kroontje lijkt het groter dan het is. Ook het kindje draagt een mantel en kroon. In het hout van het altaarblok is de legende uitgebeeld.
De Legende
Het Mariabeeldje is in het begin van de 15de eeuw op het zand in het riviertje de Beerze gevonden. Ze werd in de holte van een eik geplaatst en door boeren en herders vereerd. Men bracht het naar de kerk van Oostelbeers of Middelbeers. De dag erna werd het op zijn oorspronkelijke plaats terug gevonden. Daarop nam men het beeldje mee naar Oirschot en bouwde ter plaatse een primitief, houten kapelletje bij de eik.
In een andere versie van de legende werd ze door herders gevonden terwijl ze in de rivier dreef. De poging om het een eervolle plaats in de kerk te geven mislukte tot twee keer toe. Tot vreugde van de herders dreef het beeldje stroomopwaarts terug naar haar plaats in de heilige eik.
De legende werd in de 17de eeuw door pastoor Petrus Vladderaccus uit Oirschot opgeschreven. Een echo ervan is terug te vinden in het lied ter ere van O.L. Vrouwe van de Heilige Eik. Het vertelt over de onbekende herkomst van het beeldje en de ermee verbonden legende.
Tafereel van de eik en het teruggekeerde beeldje in de kapel
Van boomheiligdom naar kapel
De vondst van het beeldje werd volgens de annalen gedaan op 24 juni van het jaar 1406. Dat is de datum waarop de naamdag van Johannes de Doper wordt gevierd. Toen het beeldje op wonderbaarlijke wijze haar weg terug gevonden had naar de eik kwam de Maria verering op gang.
De eerste stenen kapel werd in 1606 gebouwd door Kanunnik Jan Daems als dank voor een wonderbaarlijke genezing. Iets meer dan 40 jaar later werd de kapel gesloopt en de eik omgehakt op last van de Staten-Generaal. Dat weerhield de mensen er niet van om de plaats te bezoeken. Er werd regelmatig een noodkapel gebouwd van plaggen en stro. Deze plaggenkapel werd een aantal keer opgeruimd op bevel van de overheid. Als schuilplaats voor herders en vee mocht deze ten laatste blijven staan. Er is een situatieschets van deze kapel bewaard gebleven. Deze tekening is in 1791 gemaakt door Hendrik Verhees.
Het kapelletje van de Heilige Eik
Een nieuwe stenen kapel werd in 1854 gebouwd op de fundamenten van de eerste. In 1906 werd deze uitgebreid tot de kapel die we nu kennen. Hiervoor werden de stenen gebruikt van de toren van de Petruskerk, die in 1904 gedeeltelijk was ingestort. De vier zuilen bij de ingang van de huidige kapel zijn ook afkomstig uit de Petruskerk in Oirschot. Ze maakten ooit deel uit van het oksaal, de galerij tussen koor en kerkschip.
Het beeldje van de Vrouwe van de Heilige Eik staat boven het altaar. De kapel wordt dagelijks bezocht met een hoogtepunt aan bezoekers in de maand mei. Er worden ook erediensten gehouden.
De zuilen zijn afkomstig uit de Petruskerk in Oirschot
Processies
Het kapelletje wordt druk bezocht. Op tweede Pinksterdag is er een processie en vindt er een openluchtmis plaats. Ten tijde van het op schrift stellen van de legende, in de 17de eeuw, vond een processie naar het kapelletje plaats op de zaterdag voor 24 juni (het feest van St. Jan). De datum waarop het beeld gevonden werd is in verband hiermee gesteld op 24 juni 1406. Over de verplaatste datum van de processies heb ik geen informatie kunnen vinden.
Wel over de manier waarop die plaats vonden in de 17de eeuw. De pastoor met zijn misdienaar werd die dag om 8 uur ’s morgens door een buurtbewoner van de kapel met paard en wagen afgehaald. Vanaf de kerk volgde een stoet gelovigen te voet of eveneens per kar de pastoor naar de kapel. Deze hield hier een preek en er werden lofzangen ter ere van Maria aangeheven.
Een krachtplek
Ik lees dat er al processies plaatsvonden voordat het kapelletje werd gebouwd. Ook toen het Mariabeeld tijdens een periode van opstand elders bewaard werd bleven mensen de heilige plaats bezoeken.
De eerste kapel werd gebouwd als dank voor een wonderbaarlijke genezing. Petrus Vladderaccus deed niet alleen onderzoek naar de legende, maar verzamelde ook gegevens over ontstane genezingen door voorspraak van Maria. Elf gevallen zijn door hem officieel geregistreerd.
Eiken staan vaak op ondergrondse wateraders. De combinatie van een krachtlijn met water, ‘samengebald’ in de bocht van de beek wijst in de richting van een sterke energie. Het kapelletje wordt genoemd door twee bronnen bij het onderzoek van leylijnen.
In Oirschot onderschrijft men op de website het bestaan van boomheiligdommen. De associatie met een cultusplaats wordt niet gelegd. De locatie van de kapel wordt gezien als een ontmoetingsplaats en een plek waar Maria vereerd wordt. Leuk detail: Een afbeelding van de Heilige Eik vind je terug in het wapen van de gemeente Oirschot. Op de vlag is een eikenblaadje afgebeeld.
Kaart van het riviertje de Beerze
De Eik als rituele boom
De wetenschappelijke naam van de eik is Quercus robur. De betekenis ervan is ‘mooie kracht’. De eik is heel vruchtbaar en produceert veel eikels. Bast en blad bevatten geneeskrachtige stoffen. Hij is een van de langzaamst groeiende bomen en kan meer dan 200 jaar oud worden. In Denemarken staan drie eeuwenoude eiken in een heel oud bos. De oudste boom is tussen de 1500 en 2000 jaar oud en wordt de Konge egene (Koningseik) genoemd.
De stam van oude eiken is vaak hol. Er zijn Mariabeelden in gevonden. Kinderen werden er in verborgen om ze te beschermen tegen gevaar van buiten. Wijze vrouwen en priesteressen voerden er hun rituelen uit. Er werd onder gebeden, geofferd en rechtgesproken. Men bracht geschenken mee teneinde genezing te verkrijgen. Zo ontstond een zogeheten boomheiligdom. Na de kerstening werden de eiken vaak omgehakt of omgedoopt in Maria-bomen. Er kwamen kapelletjes naast of voor in de plaats.
De eik bij Kelten en Germanen
De eik werd in voorchristelijke tijden door de Kelten en Germanen gezien als een heilige boom. De Kelten kenden orakeleiken en het eten van eikels werd gebruikt als voorspelling. De Druïden hielden hun erediensten gewoonlijk in de schaduw van een machtige eik. Bij het uitoefenen van hun ambt droegen ze kronen van eikenbladeren op hun hoofd. Een eik waar een maretak in groeide werd door hen als bijzonder heilig vereerd.
Ook voor de Germanen was de eik een belangrijke cultusboom. De vruchten ervan waren een belangrijke voedselbron. Ze sneden hun runen van het hout van een eik. Hun god Thor of Donar werd onder een eikenkruin vereerd. Ook andere Germaanse goden werden in eikenbossen aanbeden. Het was bij de wet verboden om hazelaars en eiken te kappen. Tot in de twaalfde eeuw vond men nog ‘heidense tempels’ bij eiken en bronnen.
Konge egene (Koningseik) in Denemarken
Joke Visker
https://jokessterrenkruid.blogspot.com/
Het kapelletje van de Heilige Eik bezoeken
Kapel van de Heilige Eik: Proosbroekweg 11, 5688 JH Oirschot
Coördinaten: 51.30.10 NB, 5.15.52 OL
Neem op de A58 afslag 8, richting Oirschot.
Onderaan de afslag rechts afslaan naar de Kempenweg / N395 Middelbeers – Oirschot.
Dan de eerste afslag rechts: Beerschotseweg.
Steek het kanaal over en ga meteen linksaf, daarna meteen rechtsaf de Hekdam op.
Vanaf hier volg je de bordjes ‘Heilige Eik’. Je hoeft nergens af te slaan.
Het kapelletje staat in het bos en is vrij toegankelijk. Het voorste gedeelte van de kapel is altijd open. Het achterste deel is toegankelijk tussen zonsopgang en zonsondergang.
De Sint-Petrusbasiliek bezoeken
Sint-Petrusbasiliek Oirschot: Markt 2, 5688 AJ Oirschot
Coördinaten: 51.30.11 NB, 5.18.27 OL
De Sint-Petrusbasiliek is in juli en augustus te bezichtigen op dinsdag t/m zondagmiddag van 13.30 tot 16.15 uur.
Van half mei tot eind juni en van begin september tot half oktober is de kerk op zaterdag en zondag open van 13.30 tot 16.15 uur. Zie website.
Bronnen
- Marcel de Cleene / Marie Claire Lejeune, ‘Compendium van rituele planten in Europa’, pag. 317, 319
- Mellie Uyldert, ‘Aardes Levend Lichaam’, pag. 21 en 136
- Yvonne Maessen em Jim Streefkerk, ‘Kruiden, signatuur en eigenschappen’.
Websites
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Boomheiligdom
- http://www.odulphusvanbrabant.nl/petrus/cultuur-historie/kapel-heilige-eik/
- http://www.canonvanoirschot.nl/heilige-eik/marialied
- http://www.canonvanoirschot.nl/heilige-eik
- http://www.archiefeemland.nl/de-regio/amersfoort/encyclopedie/o/oxaal/
- http://www.odulphusvanbrabant.nl/petrus/cultuur-historie/bezichtiging-van-de-st-petruskerk/
- http://www.meertens.knaw.nl/bedevaart/bol/plaats/569
- http://www.leylijnen.com/archief.htm
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Oirschot_(gemeente)
- https://kunst-en-cultuur.infonu.nl/mythologie/91860-eik-verhalen-en-verleden.html
- http://jokessterrenkruid.blogspot.nl/2013/06/de-eik-en-de-plantmaan.html
- https://www.monumentaltrees.com/nl/dnk/hoofdstad/frederikssund/942_jaegersprisnordskov/
Bekijk de kaart met alle krachtplaatsen
Lees alle artikelen betreffende krachtplaatsen
Schrijven over een krachtplaats, help ons mee