Naam: De Runxput en Maria, Onze Lieve Vrouwe Ter Nood
Soort: Bron en kapel
Adres: Diocesaan Heiligdom, Onze Lieve Vrouw ter Nood, Kapellaan 146, 1851 PE Heiloo
Maria en de Runxputte
Maria vind je vaak bij bronnen en bomen. Zo ook in Heiloo. De Runxputte is het hart van het bedevaartscomplex, midden in een omheinde binnenplaats voor een kapel. Het is een klassiek opgemetselde put met een gietijzeren boog erboven met een grote M van Maria. Op de rand van de put staat op een koperen bordje dat in de nacht van 8 december 1713 de Runxput de Mariaput werd. Die nacht is de put opnieuw ontsprongen. Je kunt het water van de put drinken en het staat bekend als genezend water.
Heiloo is het grootste Mariabedevaartsoord van Nederland. Op het hoogtepunt in 1955 kwamen 80.000 mensen op georganiseerde bedevaart naar Heiloo. Dat aantal daalde snel en was in 2003 stabiel met 10.000 bezoekers. Het aantal individuele bedevaartsgangers kent een omgekeerde ontwikkeling. Midden jaren ’70 steeg het individuele bezoek tot70.000 mensen.
De kapel
De kapel zelf is een bont eerbetoon aan Ons Lieve-Vrouw zoals Maria te Heiloo in oude teksten wordt genoemd. Er branden honderden kaarsjes en het altaar staat vol bloemen. Achter tegen de muur beschermt Maria zeevaarders in een woeste storm. Boven het Mariabeeld verwelkomt ze mensen met open armen in de hemel, terwijl heilig water uit een bron omhoog stroomt. Water is een terugkerend thema op de schilderingen. De fresco’s geven een eigen interpretatie van de betekenis van Maria en de Runxputte. In Heiloo is Maria afgebeeld als de bron van leven.
Als stralend brandpunt staat achterin de kapel een Mariabeeld tegen een diepblauwe achtergrond. Dit beeld is zo’n honderd jaar oud. Het is geplaatst op een leisteen uit de Lourdesgrot, de beroemdste Mariabron. Het intense blauw achter het beeld springt je tegemoet in contrast met de aardetinten van de fresco’s.
De oorsprong van het Mariaheiligdom
Er wordt een verhaal verteld over de oorsprong van het Mariaheiligdom in Heiloo.
Een jongen vond een houten Mariabeeld in de wei op het Oesdom. Hij nam het mee naar huis, maar het beeld keerde terug naar de vindplaats. Op hetzelfde moment was een schipper op zee in nood. Maria verscheen aan hem en zei: ”Als je mij zult vereren, zal de wind gaan keren.” Hij beloofde haar een kapel te bouwen als hij veilig aan land zou komen. Thuisgekomen hoorde de schipper het verhaal van het eigenwijze beeld. Op de plek die het beeld heeft aangewezen is de Mariakapel van de schipper gebouwd. Mensen hoorden van de wonderen en stroomden toe. Maria kreeg de naam Onze Lieve Vrouwe ter Nood.
De oudste verwijzing naar Maria te Heiloo is uit 1609. Na de verwoesting van de kapel is de put gedempt met brokstukken van de afgebroken kapel. In 1713 ontsprong de put opnieuw. Op dat moment heerste er runderpest en waren de boeren de wanhoop nabij. Het water uit de Runxput bleek genezend te zijn voor de koeien. De bedevaart naar Maria en haar heilige water kwam weer op gang. Een betrokken pater heeft een ooggetuige verslag op laten stellen. Hij benadrukte dat op oude afbeeldingen en in oude documenten de vorige put afgebeeld en beschreven was. Bovendien heeft hij de stichtingslegende op basis van overlevering opgetekend.
De protestantse kranten uit de tijd spreken echter over paapse stoutigheden. De put zou in de nacht van 8 december door twee herbergiers zelf zijn gegraven. De zaken van hun ooit rendabele zaak naast het heiligdom stonden er slecht voor omdat de stroom bedevaartgangers kleiner werd. Met een nieuwe wel van genezend water hoopten ze nieuwe gasten te krijgen. Na hun graafwerk riepen ze zelf uit dat er een wonder had plaatsgevonden en de bron weer was gaan stromen. De boeren lieten zich volgens de kranten massaal misleiden door dit bedrog. De put wordt op voorspraak van de protestanten in 1714 gedempt. Het aantal bedevaartgangers neemt langzaam af. In 1905 krijgt de plek een nieuw leven met de reconstructie van de put en een nieuwe kapel. Toen is het terrein aangelegd zoals we het nu kennen.
Het ontstaan en betekenis van de Runxputte
De naam ‘Runxputte’ spreekt tot de verbeelding met de smaak van een lang vergeten oertaal. Is de Runxputte een oude heilige bron zoals op andere plekken Maria bronnen van de oude religies heeft overgenomen? Er is een levendige discussie over het ontstaan en de betekenis van de Runxputte.
De oudste verwijzing naar de put komt uit 1575.
In een akte uit het Regionaal Archief Alkmaar wordt de ligging van een stukje grond beschreven: “Stuck saetlant met wat weytlant daaran, in de banne van Oesdom bewesten van de Vrouwe Capelle te Runxputte“. Uit oude schilderijen en geschriften blijkt dat zolang als Maria in Heiloo was, zij verbonden was met de put. De put is ouder dan het omstreden ontspringen in 1713.
De betekenis van het woord runx is verder niet bekend. Als ik naar het woord kijk zou de naam ‘runx’ verwant kunnen zijn aan de stam ‘run’ die eikenschors betekent. Run is verwant aan ‘renden’ (scheuren, snijden), ‘rende’ (wat gebroken is) of ‘randhra’ (scheur, opening of spleet). Dan betekent de naam ‘runx’ een spleet of scheur in de grond waar het water uit omhoog komt. Deze naam zou tevens betekenen dat de Runxput een natuurlijke bron was. Ik weet niet of deze etymologie correct is, maar ik vind de associatie met openbreken, scheur en spleet wel mooi.
Verbondenheid met het landschap
De bedevaart naar Maria is verbonden met het landschap. Mensen kropen in een ommegang over de heuvel. Uit een engelenbosje bij de kapel hoorden mensen muziek komen. Mensen kwamen voor het water. Ook nu zijn de put en de kapel onderdeel van een heilig landschap. Op ’t Oesdom zijnnaast het kruippad, de put en de kapel, nog een kerk, een kruisberg en -weg, een vijver en een klooster met begraafplaats aanwezig. Deze Mariabron is onderdeel van een heilig landschap. Wat mensen er doen – rondgaan en de aandacht voor het water – is ouder dan het christendom. Het landschap en het gebruik ervan verbinden deze plek met de oude natuurreligies.
Maria heeft waarschijnlijk ook in Heiloo een oude heilige plek en bron overgenomen. Voor de plek en Maria is deze gelaagdheid een zegen. Dankzij de inbedding in de katholieke traditie is deze plek de afgelopen vierhonderd jaar steeds weer gekoesterd en herbouwd. Door zijn oorsprong buiten de Rooms-katholieke Kerk, onttrekt de plek zich aan inkapseling door de kerk. Zo blijft de plek tegenstrijdig en levendig van aard.
Kirsten Notten
De Runxputte en het Mariabedevaartsoord bezoeken
Het terrein van de Runxput en het Mariabedevaartsoord is gratis toegankelijk van 9.00 tot 17.00 uur. Er is ruime parkeergelegenheid. Het station bij het heiligdom wordt niet meer gebruikt. Tijdens bedevaartsdagen zoals Maria Hemelvaart rijdt wel een speciale bus vanaf het station. Vanaf station Heiloo is het een half uur lopen.
Op het terrein staat het Oesdom: een winkeltje en horeca. In de winter is het op maandag gesloten.
Website: http://olvternood.nl/index.html
Kirsten Notten, Maria’s dochter. Een magische reis naar de Grote Moeder, 2011, uitg. Ten Have
Gebruikte bronnen
- Deze tekst is een ingekorte en bewerkte versie van het hoofdstuk van Kirsten Notten over Maria en de bronnen uit het boek onder redactie van Linda Wormhoudt: ‘Heilige Bronnen in de Lage Landen’. In dat hoofdstuk is meer te vinden over de geschiedenis en betekenis van deze plek. http://www.a3boeken.nl/nl/webshop/heilige-bronnen-in-de-lage-landen-linda-wormhoudt/ , ISBN: 978 94 91557 09 5
- Meer over Maria: www.mariasdochter.nl
Bekijk de kaart met alle krachtplaatsen
Lees alle artikelen betreffende krachtplaatsen
Schrijven over een krachtplaats, help je ons mee?
