Naam: Put op de Adelbertusakker (Egmond-Binnen, Noord-Holland)
Soort: Bron
Adres: Adelbertusweg, naast nummer 30, 1935 EM Egmond-Binnen
De akker, de heilige Adelbert en de put
Op het eerste gezicht lijkt de Adelbertusakker meer op een tuin. Wanneer je er rondloopt waan je je even in een verstilde plek, weg van het leven van alledag. Dit geeft de hele plek een gevoel van sacraliteit, die goed aansluit bij het verleden van de plek. De naam ‘akker’ hangt samen met het feit dat hier ooit de Middeleeuwse heilige Adelbert begraven lag. Langs het hek staan vier beelden van heiligen. Hagen onttrekken wat er achter in de tuin ligt aan het zicht. Wie de tuin binnentreedt en naar achteren toe doorloopt ziet eerst een afdak met preekstoel achterin de tuin. Wanneer je je blik dan naar het middendeel draait, zie je daar een terras binnen een rand van hogere stenen met aan één kant een put. Bij nader onderzoek blijken de hogere stenen in de vorm van de plattegrond van een kerkgebouw te liggen. Dit is naar verluidt de vorm van een kerkje dat hier in de Middeleeuwen stond. Het was gebouwd op de plek waar ooit de beenderen van de geestelijke Adelbert begraven lagen. De bron onder de put welde volgens de overlevering op toen men de beenderen opgroef om ze elders te herbegraven. Aan het water uit de bron worden heilzame gaven toegekend. Het zou vooral een potent middel tegen oogkwalen zijn.
Geschiedenis van de put
Het verhaal van het ontstaan van de bron is opgetekend in de ‘Vita Sancti Adalberti’. Aan het eind van de tiende eeuw schreef Rupert van Metlach deze weergave van het leven van de heilige Adelbert. Graaf Dirk I, de eerste van de graven van Holland, gaf aan het begin van de tiende eeuw opdracht de beenderen van de heilige Adelbert op te graven en over te brengen naar de kapel van een in opdracht van de graaf gebouwd klooster bij Egmond Binnen. Bij het opgraven van de overblijfselen welde er van onder de kist helder water op. Boven de bron bouwde men later de put, die er nu nog steeds te vinden is.
De kerk
Adelbert was een van de twaalf volgelingen van Willibrord. Rond Egmond, de streek waar Adelbert vaak verbleef, treurden de mensen diep na diens overlijden. Daarom bouwden ze een houten kapel boven zijn graf. De Noormannen vernielden deze kapel meermaals toen ze binnenvielen, maar de Egmonders bouwden hem keer op keer weer op. Rond het graf vonden naar verluid wonderen plaats, waardoor er al snel vele bedevaartgangers naar toe kwamen. Zelfs nadat de beenderen van de heilige waren overgebracht naar het klooster bleven ze komen.
Op de plaats van de houten kapel bouwde men in het jaar 1113 een tufstenen kerk. Deze kerk werd in 1573 bij het beleg van Alkmaar verwoest. In 1924 verrichte men archeologische opgravingen op de Adelbertusakker. Hierbij werd de plattegrond van de kapel blootgelegd. Men kon aan de sporen zien dat de put oorspronkelijk buiten de kerk lag. Bij een middeleeuwse uitbreiding kwam de put in de kerk te liggen. De plattegrond zoals die er nu nog steeds bij ligt op de Adelbertusakker is die van de kerk in de laatste situatie. De Adelbertusput was in de Middeleeuwen en ook in de eeuwen daarna een belangrijk doel voor pelgrims. Judith Schuyf noemt in haar boek Heidens Nederland dat er in 1704 zelfs een kaartje voor bedevaartgangers verscheen, waarop deze put samen met twee andere putten was aangegeven, compleet met de wegen er naartoe.
Omtrek van de kek met op de achtergrond de put
Ligging in het landschap
Het graf van Adelbert lag op de brede strandwal die zich hier in de voorbije eeuwen voor de Hollandse kust gevormd had. Deze strandwal beschermde het achterland tegen de zee. Wel was dit achterland nog altijd behoorlijk nat door de aanvoer van water door de Die, een overblijfsel van het Oer-IJ. Resten van dit water zijn nu nog steeds in het landschap tussen Castricum, Uitgeest, Heiloo en Egmond aanwezig. Dit gebied, tussen de strandwallen van Egmond en die waarop Heiloo en Alkmaar meer naar het Oosten gelegen zijn in, zal in deze tijd een moeras geweest zijn.
Tussen 800 en 1300 n. Chr. vormden zich aan de westkant van de strandwal de nieuwe duinen. Deze duinen stoven hoog op en bedreigden de dorpen en de vruchtbare grond ten oosten ervan. Men bracht het stuivende zand uiteindelijk net voor het de Adelbertusakker bereikte tot staan door bossen en helmgras aan te planten. Hierdoor ligt de Adelbertusput nu op de grens van de oude en de nieuwe duinen. Men bleef zich vestigen op de wat meer gelijkmatige oude strandwallen, ook wel de oude duinen genaamd. De grond was hier droog en stabieler dan die van de nieuwe duinen. Hierdoor ontstonden op de strandwallen in de loop der eeuwen linten van dorpen. Door de ligging van deze dorpen kan je de oude strandwallen en de er tussenin gelegen strandvlaktes ook nu nog beleven in het landschap van dit deel van Noord-Holland. Het uiterlijk is in deze tijd wel sterk veranderd. De strandwallen verstedelijkten sterk. Door de ligging buiten het lint van dorpen lijkt de plek rond de Adelbertusput stil te hebben gestaan in de tijd.
Heidense begraafplaats
Mogelijk was de Adelbertusakker al van oudsher een heidense begraafplaats. Adelbert was een van de eerste missionarissen. Dit betekent dat de bevolking van de streek waar hij stierf nog niet zo lang gekerstend was. Er zullen in die tijd nog maar weinig christenen in het gebied voor hem begraven zijn. Christelijke begraafplaatsen zullen er dan ook vrijwel zeker niet geweest zijn. Nu kan men de missionaris na diens dood zomaar ergens begraven hebben, maar het is waarschijnlijker dat men dit op een reeds bestaande begraafplaats deed. Dat was dan dus een heidense begraafplaats.
De Adelbertusakker ligt ten westen van het middeleeuwse gehucht Hallem, dat waarschijnlijk lag waar nu Egmond-Binnen ligt. In het westen gaat de zon onder en het is dan ook niet vergezocht deze windrichting aan de dood te verbinden. Men plaatste de plek waar de doden heen gingen in de volksverhalen uit deze streek steevast in het westen. Dit komt mogelijk voort uit oudere tradities, volgens welke men de doden in het westen begroef. Dit onderbouwt de aanname dat de plek waar men Adelbert begroef een heidense begraafplaats was.
De Adelbertusput bezoeken
De Adelbertusakker ligt aan de rand van het duingebied, aan de Adelbertusweg, naast nummer 30, 1935 EM Egmond-Binnen. Je kunt hem vlak langs de Oude Schulpweg vinden. Dit is de weg die het dorp Egmond-Binnen met het strand verbindt.
Michiel de Nijs
Bronnen
- Cordfunke, E.H.P., ‘Kennemerland in Prehistorie en Middeleeuwen,’ Archeologische Schetsen (Uitgeverij Matrijs, Utrecht 2006)
- Koene, B. et al, ‘Midden-Kennemerland in de Vroege en Hoge Middeleeuwen.’ (Uitgeverij Verloren, Hilversum 2003)
- Roos, R. (red.), ‘Duinen en mensen. Kennemerland.’ (Uitgave Stichting Natuurmedia i.s.m. PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland, Amsterdam 2009)
- Schuyf, J., ‘Heidens Nederland. Zichtbare overblijfselen van een niet-christelijk verleden.’ (Uitgeverij Matrijs, Utrecht 1995)
Publicaties Michiel de Nijs
- “Bezield landschap,” in “Heidens Jaarboek 9,” uitgave van Nederlands Heidendom, 2011;
- “De drie putten van Noord-Kennemerland,” in “Heilige bronnen in de Lage Landen,” uitgeverij A3, 2013;
- Samen met Caroline Synke: “Offers in de bron,” in “Heilige bronnen in de Lage Landen,” uitgeverij A3, 2013;
- Samen met Caroline Synke: “Geofferd en begraven – sporen uit de prehistorie,” in “Wonderlijk West-Friesland,” uitgeverij Fantastisch Verleden, 2016
Bekijk de kaart met alle krachtplaatsen
Lees alle artikelen betreffende krachtplaatsen
Schrijven over een krachtplaats, help je ons mee.
